Nhìn lại bức tranh toàn cảnh an ninh mạng Việt Nam 12 tháng qua có nhiều "điểm nóng". Hàng trăm tỷ đồng thiệt hại bởi tấn công an ninh mạng liên quan đến ngân hàng; nguy cơ an ninh mạng từ các trào lưu mạng xã hội; nhiều tổ chức, doanh nghiệp bị tấn công có chủ đích theo một cách thức mới…

COVID-19 làm gia tăng tấn công an ninh mạng

Năm 2020, dich bệnh COVID-19 bùng phát, hàng loạt doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức chuyển sang làm việc từ xa. Điều này tạo môi trường cho kẻ xấu khai thác lỗ hổng, tấn công, đánh cắp thông tin qua một lượng lớn phần mềm được download về máy tính của người dùng.

Trong năm qua, hàng loạt vụ tấn công mạng quy mô lớn diễn ra trên toàn cầu, điển hình như vụ việc nhà máy của Foxconn bị tin tặc tấn công, bị đòi 34 triệu USD tiền chuộc dữ liệu; hay 267 triệu thông tin người dùng Facebook được rao bán; Intel bị tin tặc tấn công, gây rò rỉ 20GB dữ liệu bí mật… Mới đây nhất, T-Mobile, một trong những nhà mạng lớn nhất của Mỹ cũng đã trở thành nạn nhân tiếp theo của hacker. Tại Việt Nam, nhiều trang thương mại điện tử lớn, một số nền tảng giao hàng trực tuyến có nhiều người sử dụng, đã bị xâm nhập và đánh cắp dữ liệu.

Hàng trăm tỷ đồng thiệt hại bởi tấn công giao dịch ngân hàng

Chỉ tính riêng năm 2020, hàng trăm tỷ đồng đã bị hacker chiếm đoạt qua tấn công an ninh mạng liên quan đến ngân hàng, trong đó chủ yếu là các vụ đánh cắp mã OTP giao dịch của người dùng. Cách thức chính của hacker là lừa người dùng cài đặt phần mềm gián điệp trên điện thoại để lấy trộm tin nhắn OTP, thực hiện giao dịch bất hợp pháp.

Trung bình mỗi tháng, hệ thống giám sát virus của Bkav đã phát hiện hơn 15.000 phần mềm gián điệp trên điện thoại di động. Điển hình là vụ việc VN84App, phần mềm thu thập tin nhắn OTP giao dịch ngân hàng lên đến hàng tỷ đồng, đã lây nhiễm hàng nghìn smartphone tại Việt Nam.

Các trào lưu mạng xã hội tiềm ẩn hiểm họa

Những trào lưu mạng xã hội như "xem khuôn mặt bạn biến đổi thế nào", "xem bạn thay đổi ra sao trong 10 năm qua"… là những "hot trend" của năm 2020 nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với người dùng. 

Theo cảnh báo của các chuyên gia Bkav, người dùng tham gia các trào lưu trên mạng đồng nghĩa bạn "tự nguyện" cung cấp hình ảnh, thông tin cá nhân của mình. Kẻ xấu sẽ thu thập các dữ liệu này nhằm mục đích trục lợi, lừa đảo. Do đó, người dùng cần cảnh giác với những trào lưu trên mạng xã hội, hạn chế tham gia khi chưa biết rõ nguồn gốc, mục đích thật sự của những "hot trend" này.

Tấn công chuỗi cung ứng, xu hướng mới của tấn công mạng

Tấn công "chuỗi cung ứng" còn gọi là Suppy Chain Attack đang trở thành một xu hướng nổi bật. Thay vì nhắm mục tiêu trực tiếp vào nạn nhân, tin tặc tấn công vào các nhà sản xuất phần mềm mà nạn nhân sử dụng, cài mã độc vào phần mềm ngay từ khi "xuất xưởng". Một khi nạn nhân tải hoặc cập nhật phần mềm phiên bản mới từ nhà sản xuất, mã độc sẽ được kích hoạt, hacker có thể dễ dàng xâm nhập thành công vào các hệ thống được bảo vệ nghiêm ngặt.

Một trong những chiến dịch tấn công kiểu này đầu tiên và “đình đám” nhất là vụ việc website thuộc hàng loạt tổ chức trọng yếu của Ukraine như: ngân hàng, các bộ ngành, báo chí, điện lực… bị mã độc NotPetya tấn công thông qua một bản cập nhật phần mềm kế toán M.E.Doc của nước này. Chỉ vài giờ sau khi xuất hiện, mã độc này đã vượt ra khỏi Ukraine và lây nhiễm vô số máy tính trên khắp thế giới.

Một vụ việc khác trong năm 2020, dữ liệu chính phủ Mỹ bị xâm nhập do nhà cung cấp SolarWinds (chuyên phát triển các phần mềm giám sát mạng, hệ thống và cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin) bị tấn công. Một khách hàng VIP khác của SolarWinds cũng bị ảnh hưởng từ vụ tấn công là Cục Quản lý An ninh Hạt nhân Quốc gia (NNSA).

Để phòng chống kiểu tấn công này, nhà cung cấp phần mềm cần xây dựng và triển khai quy trình phát triển và phân phối sản phẩm an toàn; trang bị các giải pháp bảo vệ, giám sát hệ thống để phát hiện các hành vi bất thường.

Bùng nổ mã độc tàng hình W32.Fileless

Theo thống kê của Bkav, đã có ít nhất 800.000 máy tính tại Việt Nam bị nhiễm loại mã độc này trong năm 2020, tăng gấp đôi so với năm 2019.

Mã độc tàng hình Fileless là loại mã độc đặc biệt, không có file nhị phân trên ổ cứng máy tính như các loại mã độc thông thường. Kỹ thuật này giúp Fileless dễ dàng qua mặt hầu hết các phần mềm diệt virus trên thị trường bởi các phần mềm này chỉ phát hiện virus qua mẫu nhận diện.

Người sử dụng cần lựa chọn các phần mềm diệt virus có khả năng phát hiện virus thông qua kiểm soát các hoạt động bất thường trên máy để tìm và diệt được loại virus tàng hình này.

Năm 2021, an ninh mạng toàn cầu diễn biến phức tạp theo đại dịch

Ở thời điểm hiện tại, Việt Nam đã tránh được những tác động trực tiếp và nặng nề từ Covid-19, nhưng thói quen làm việc từ xa, trao đổi thông tin qua mạng sẽ tiếp tục được duy trì và ngày càng phổ biến hơn. Ngược lại, đại dịch toàn cầu lại ở một diễn biến khác, phức tạp và khó lường, vô tình “thúc đẩy” các hoạt động phạm tội của tin tặc kéo theo các vụ tấn công mã hóa dữ liệu và tống tiền trên quy mô lớn. Vì vậy, người dùng cần cảnh giác, đề phòng tấn công mạng.

Tấn công giao dịch trên điện thoại tiếp tục diễn ra. Lừa đảo trên Facebook có thể gia tăng vì các quy định hạn chế đi lại giữa các quốc gia sẽ kéo theo một nhu cầu lớn về các giao dịch, gửi hàng, gửi tiền qua mạng, nhiều kẻ xấu lợi dụng tình hình này để lừa đảo, chiếm đoạt tiền.

Mã độc tàng hình, mã độc mã hóa dữ liệu, phần mềm gián điệp theo dõi người dùng và đánh cắp thông tin sẽ là những loại mã độc hoành hành trong năm 2021.